“Don’t believe everything you think.”
Byron Katie
Je gedachten zijn niet te vertrouwen
Ik wist zeker dat het helemaal mis zou gaan.
Iedereen weet dat beamers ongeveer zo betrouwbaar zijn als printers. ”Wat als ik voor die zaal sta, en ineens vallen mijn slides weg? Kan ik dan de presentatie uit m’n hoofd?”
”Nee. Nee, dat kan ik niet. Help! Ik kan niet zonder mijn slides!”
”Ik moet leren zonder slides te presenteren. Maar daar heb ik helemaal geen tijd meer voor, de presentatie is morgenochtend!” Het zweet breekt me uit en ik begin te woelen in bed. ”Help, ik moet morgen voor 300 mensen spreken en ik ga voor gek staan!”
Normaal gesproken zou ik je nu vertellen dat alles natuurlijk helemaal soepel verliep en dat ik me voor niets druk had gemaakt.
Maar zo ging het niet.
De beamergoden waren mij prima gezind die ochtend, fijn. Maar de microfoongoden bleken nog te slapen. De microfoonverbinding viel constant weg, waardoor mijn presentatie steeds werd onderbroken en het publiek zichtbaar gefrustreerd raakte.
Super irritant natuurlijk, maar tegelijkertijd leerde ik ook een waardevol inzicht: ik kon de situatie prima opvangen in het moment.
Na een paar grapjes, een korte pauze en twee(!!) microfoonwissels was alles weer op rolletjes. De presentatie werd een groot succes, en na afloop kwamen mensen me zelfs complimenteren met de manier waarop ik deze netelige microfoonsituatie had afgehandeld.
Ik had voor niets liggen zweten ’s nachts. Mijn brein hield me voor de gek. Het deed me geloven dat de wereld zou vergaan als er iets mis zou gaan. Terwijl het in werkelijkheid nog best een leuke uitdaging bleek om een probleem op het podium.
De wereld bleef draaien, er werd wat gelachen, ik leerde iets over mezelf en mijn zelfvertrouwen als spreker is gegroeid. Al met al een prima ochtend.
Maar dit is wat ons brein doet. Het vertelt verhalen. Het organiseert drama. En het is ontzettend overtuigend.
Maar weet je wat zo fijn is? Zodra je de trucs van je brein doorziet, kun je er doorheen prikken. Dan hoef je niet meer alles te geloven wat je denkt. En dat is lekker bevrijdend.
Hieronder deel ik 7 manieren waarop jouw brein (én mijn brein) je regelmatig voor de gek houdt én wat je kunt doen om jezelf niet meer voor het lapje te laten houden.
1. Je brein zoekt bewijs voor wat je al gelooft
Stel: je hebt het idee dat je collega je niet zo mag. Vanaf dat moment zie je overal bewijs. Ze groet je kortaf ’s ochtends. Ze lacht niet om je grapje. Ze kijkt op haar telefoon als jij iets vertelt.
Maar wacht even. Groet ze iedereen kort? Lacht ze überhaupt veel? En zat ze misschien gewoon op een belangrijk bericht te wachten?
Dit heet confirmation bias – je brein filtert informatie zodat het je bestaande overtuigingen bevestigt. Alles wat niet past wordt genegeerd. Alles wat wél past wordt uitvergroot.
Het gekke is: als je zou geloven dat diezelfde collega je juist heel aardig vindt, zou je precies dezelfde situaties waarschijnlijk heel anders interpreteren.
Stel jezelf de vraag: ”Wat als het tegenovergestelde waar is?” Je hoeft het niet te geloven, maar door de mogelijkheid te overwegen doorbreek je de automatische piloot.
2. Negatieve dingen wegen zwaarder dan positieve
Je krijgt tien complimenten en één kritiekpunt. Waar denk je de rest van de dag aan?
Precies.
Ik heb in 20 jaar bloggen, YouTuben, Instagrammen en podcasten veel ervaring mogen opdoen met ongevraagde en vaak ook persoonlijke en anonieme kritiek. En nog steeds blijft het moeilijk om kritiek naast me neer te leggen.
We zijn geprogrammeerd om gevaar te herkennen. En kritiek kan bedreigend voelen. Want lang geleden was het érg gevaarlijk als je buiten de groep viel, want geen mens kon in zijn eentje overleven.
Maar in het moderne leven betekent dit dat één nare opmerking van je schoonmoeder zwaarder weegt dan twintig fijne momenten tijdens het familiediner.
Hoe kun je hiermee omgaan? Simpel: maak het positieve bewust groter. Schrijf aan het eind van de dag drie dingen op die goed gingen. Richt je aandacht actief op de fijne dingen, zo herstel je de balans.
3. Je denkt te weten wat anderen denken
- ”Ze kijkt zo serieus, ze vindt mijn idee vast stom.”
- ”Hij reageert niet op mijn appje, hij is boos op me.”
- ”Ze zuchtte net, ze heeft geen zin in dit gesprek.”
We lezen gedachten. Of beter gezegd: we denken dat we gedachten lezen. In werkelijkheid projecteren we onze eigen onzekerheden op anderen.
Ik weet nog goed hoe ik met mijn 5 jaar jongere zusje door de stad liep toen zij middenin de puberteit zat. Ze riep dan dingen als: ”Zo, wat kijkt zij arrogant zeg!” Ik weet nog dat ik dacht: ”Huh? Waar héb je het over?”
Wat helpt: accepteer dat je niet écht kunt weten wat anderen denken. En zelfs als je iemands emotie correct kunt aflezen, dan nog weet je niet welke gedachten er achter die gevoelens allemaal schuilgaan. Neem niets aan. Dat voorkomt een hoop drama en gedoe.
4. Je maakt van een mug een olifant
Het begint klein. Je maakt een foutje op je werk. En dan gaat je brein aan de slag:
- ”Dit was een domme fout.”
- ”Straks denken ze dat ik mijn werk niet aankan.”
- ”Misschien word ik wel ontslagen.”
- ”Dan kan ik de hypotheek niet meer betalen.”
- ”We raken het huis kwijt.”
Binnen dertig seconden ben je van een typfoutje naar dakloosheid gegaan. Welkom in een gedachten-infarct.
Dit heet catastrophizing: het uitvergroten van problemen tot rampscenario’s. Je brein is er een kei in. Het voelt alsof je je voorbereidt op het ergste, maar in werkelijkheid maak je jezelf alleen maar gestrest over dingen die waarschijnlijk nooit zullen gebeuren.
Vraag jezelf af: ”Wat is het ergste dat realistisch gezien kan gebeuren?” Meestal is het antwoord een stuk minder dramatisch dan waar je brein mee op de proppen komt. Best fijn.
5. Als je het voelt, moet het waar zijn
- ”Ik voel me incompetent, dus ik ben incompetent.”
- ”Ik voel me niet geliefd, dus niemand houdt van me.”
- ”Ik voel me een mislukkeling, dus ik ben een mislukkeling.”
Dit is een van de meest sluwe trucs van je brein: emotioneel redeneren. Je neemt je gevoel als bewijs voor de werkelijkheid.
Maar gevoelens zijn geen feiten. Je kunt je incompetent voelen terwijl je objectief gezien prima werk levert. Ik voel me al 20 jaar continu incompetent, en toch krijg ik van alles voor elkaar en zijn mensen blij met mijn werk. Het is belachelijk, maar het is wat het is.
Je kunt je ongeliefd voelen terwijl er mensen zijn die om je geven. Sterker nog: dit is eerder regel dan uitzondering. Je hebt vaak geen idéé hoeveel mensen écht van je houden. Ik weet bijvoorbeeld 100% zeker dat ik nooit de diepte van de liefde die ik voel voor mijn kinderen aan hen kan overbrengen. Ik doe mijn best zodat ze zich geliefd voelen door mij, maar in werkelijkheid hebben ze geen idee hoe groot die liefde daadwerkelijk is.
Gevoelens vertellen je iets over je innerlijke staat – niet over de buitenwereld.
Herken het gevoel (”Ik voel me incompetent”) en onderzoek dan de feiten apart (”Wat zegt de werkelijkheid?”). Vaak zie je dan dat je gevoel en de feiten niet overeenkomen. Super bevrijdend!
6. Je betrekt alles op jezelf
- Je partner komt thuis en is chagrijnig. Je eerste gedachte: ”Wat heb ik verkeerd gedaan?”
- Je vriendin reageert niet nadat jij iets hebt gezegd in de app. Je denkt: ”Heb ik haar beledigd?”
- Je baas loopt je voorbij zonder te groeten. Je concludeert: ”Hij is niet tevreden over mijn werk.”
Dit is personalisatie – de neiging om alles op jezelf te betrekken. Alsof jij het middelpunt van ieders universum bent. Dat klinkt misschien arrogant, maar het voelt vooral vermoeiend. Je draagt de hele wereld op je schouders.
In werkelijkheid heeft het gedrag van anderen meestal niets met jou te maken. Je partner had een rotdag. Je vriendin zat in de file. Je baas was in gedachten.
Mensen zijn niet zoveel met jou bezig als je denkt. Sterker nog, de meeste mensen zijn precies zoals jij en ik: ze zijn vooral met zichzelf bezig. Dat is een heerlijk besef, want het doet je realiseren dat je véél vrijer bent dan je denkt.
Loop je vast in personalisatie? Bedenk dan eens drie andere verklaringen die niets met jou te maken hebben. Er zijn er vrijwel altijd meer dan je denkt.
7. Je denkt in altijd en nooit
- “Ik maak altijd dezelfde fouten.”
- ”Dit lukt me nooit.”
- ”Iedereen vindt me saai.”
- ”Niemand begrijpt me.”
Altijd. Nooit. Iedereen. Niemand. Het zijn absolute termen die zelden kloppen. Want maak je echt altijd dezelfde fouten? Of maak je ze soms, en lukt het andere keren wel?
Dit zwart-wit denken maakt het leven zwaarder dan nodig. Het leven is niet zwart-wit. Het is mínstens vijftig tinten grijs, maar waarschijnlijk nog veel meer.
Vervang “altijd” en “nooit” door “soms” of “deze keer”. Het klinkt simpel, maar het verandert de lading compleet. ”Dit lukt me deze keer niet” is een stuk dragelijker dan ”Dit lukt me nooit.”
Je hoeft niet alles te geloven wat je denkt
Je gedachten zijn niet de waarheid. Ze zijn verhalen. Interpretaties. Soms nuttig, vaak overdreven, en regelmatig een compleet verzonnen dramaparade die je brein inschakelt uit angst en overlevingsdrang.
En het mooie is: zodra je dit doorhebt, krijg je ineens veel meer ruimte. Ruimte om te kiezen welke gedachten je serieus neemt en welke je laat passeren. Ruimte om te zeggen: ”Leuk geprobeerd, brein, maar ik trap er niet in.”
Dat betekent niet dat je nooit meer piekert of je nooit meer zorgen maakt. Maar het betekent wel dat je niet meer alles hoeft te geloven wat er door je hoofd spookt.
En dat is behoorlijk bevrijdend.
Je gedachten vertellen verhalen. En jij bepaalt welke verhalen je gelooft.
Onrustig en opgejaagd gevoel verminderen
Een onrustig en opgejaagd gevoel kan je leven goed verpesten. Alles voelt moeilijker, stroperiger, je wereld voelt kleiner en het is moeilijk om te ontspannen en simpelweg gelukkig te zijn.
Gelukkig zijn er manieren om dit gevoel snel te verminderen. In deze Bundel behandelen we beproefde methodes om af te rekenen met een onrustig en opgejaagd gevoel.
Deze cursus ontving een gemiddelde waardering van 9,3 door duizenden deelnemers.
Reacties
Dank u voor uw mooie teksten.
Goh, wat een goed artikel voor mij, Jelle! Je raakt meerdere kanten zoals gedachten bij presentaties en personalisaties. Wat bij mij ook helpt is de kracht van herhaling: blijven doen en je angsten onder ogen zien. Gert
Heel veel bedankt voor deze opbeurende woorden. Ivm gezondheidsklachten worden er onderzoeken gedaan. Ik denk dan iedere keer , zie je wel, ze vertrouwen het niet. Ook als ik er naar vraag , wordt er gezegd we nemen het zekere voor het onzekere. Nu zal ik gaan proberen om er positief naar te kijken.
Bedankt, en ga zo verder om in het nieuwe jaar zulke mooie artikelen te produceren. Fijne dagen met je gezin.
Je raakt me precies op het juiste moment. Ik reageer bijna nooit maar hou wel veel van jou artikelen. Je hebt zo’n mooie, warme, eigen stijl!
En dit onderwerp in deze tijd, pfff alsof je hart meer open staat of zo. Ik realiseer me opeens dat ik het ook doe, dingen invullen voor andere mensen: hij houdt niet van mij, zij is boos, ik kan het niet etc. Hier word ik niet vrolijk van, wat ik wel graag wil zijn deze dagen. Ik ga hier vandaag eens een lichtje op schijnen en onderzoeken waar mijn brein mijn eigen onzekerheden projecteert op anderen. Fijne feestdagen met je dierbaren, lieve Jelle.
Dit kwam op het moment dat ik het nodig had,na een slopende relatie